Εφ. «ΕΜΠΡΟΣ» Σάββατο 16 Ιανουαρίου 2016 | Παναγιώτης Σκορδάς | Πολιτισμός

Ο διάσημος εικαστικός Δημήτρης Γέρος μιλά για την τέχνη, τη Λέσβο, την κρίση και την πολιτική.

«Υπάρχει έλλειψη εμπνευσμένων πολιτικών, αλλά φταίνε και οι ψηφοφόροι»

Η παρούσα συνέντευξη προγραμματιζόταν πάνω από έναν χρόνο. Οι πολλές όμως υποχρεώσεις του Δημήτρη Γέρου, τα συνεχή ταξίδια του στο εξωτερικό, οι εκθέσεις, οι εκδόσεις την έσπρωχναν συνεχώς προς το μέλλον. Μιλήσαμε λίγο πριν φύγει για Αμερική και Μεξικό, όταν και μου εμπιστεύτηκε μια συνεργασία για το «Λεσβιακό Ημερολόγιο» του 2016. «Όταν θα γυρίσεις, θα κάνουμε τη συνέντευξη. Ελπίζω να μην πάει τον άλλο χρόνο» του είπα στο τηλέφωνο πριν από δύο μήνες. Πραγματικά, η συνέντευξη έγινε στο μεταίχμιο του 2015 με το 2016.

Ο Δημήτρης Γέρος, ένας από τους πιο σημαντικούς Έλληνες καλλιτέχνες στο εξωτερικό, ζωγράφος και φωτογράφος με μισό αιώνα παρουσία στα πολιτιστικά πράγματα της χώρας, από τους πιο αναγνωρισμένους της γενιάς του, με 58 εκθέσεις στο ενεργητικό του, λάτρης της Λέσβου, την οποία έχει επιλέξει ως τόπο της εξοχικής του κατοικίας για σχεδόν 30 χρόνια και την έχει προβάλλει πολλές φορές με φωτογραφίες και άρθρα του, μιλά χωρίς περιστροφές, ωραιοποιήσεις και καλοπιάσματα.

Έχετε συναντήσει και συνομιλήσει με μερικούς από τους πιο σημαντικούς σύγχρονους συγγραφείς και ανθρώπους της Τέχνης της Ελλάδας και του κόσμου, όπως με το Μαρκές, το Άλμπι, το Φουέντες, το Βιντάλ, το Φράνζεν, τον Τζεφ Κουνς, τη Λουίζ Μπουρζουά, το Γκόρπας, τον Πούλιο, το Βαρβέρη, την Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, τον Κοντό κ.ά. Ποιες δυσκολίες έχει η φωτογράφιση ενός τέτοιου ανθρώπου;

«Όλοι αυτοί, αλλά και πολλοί άλλοι, ήταν -γιατί εντωμεταξύ κάποιοι έχουν πεθάνει- ή είναι φίλοι μου. Έχουμε συναντηθεί σε σπίτια γνωστών ή σε κοινωνικές εκδηλώσεις, όπως δηλαδή γίνονται οι γνωριμίες σε κάθε μικρή ή μεγάλη κοινωνία. Όπως, για να φέρω ένα παράδειγμα, στην κοινωνία της Μυτιλήνης γνωρίζει ο ένας τον άλλον έτσι γίνεται και στην κοινωνία των διασήμων. Μόνο που αυτές οι δύο κοινωνίες είναι δύσκολο να συνυπάρξουν, γιατί τις χωρίζουν μεγάλες διαφορές και δεν τις συνδέει σχεδόν τίποτα το κοινό. Και αν μπορούν οι διάσημοι να κατανοήσουν τα προβλήματα ενός, ας πούμε, μέσου Μυτιληνιού, είναι βέβαιο πως ο μέσος αυτός συμπατριώτης σας όχι μόνον δε θα μπορέσει να καταλάβει τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ένας συγγραφέας ή ένας καλλιτέχνης, αλλά μπορεί και να τα χλευάσει. Γιατί πρόβλημα δεν είναι μόνον το πώς θα βγει ο επιούσιος, αλλά πώς θα γίνει καλύτερος αυτός ο κόσμος. Και σ’ αυτόν τον κόσμο, αν υπάρχει κάτι που τον ομορφαίνει, αν υπάρχει κάτι για να θαυμάσεις και να απολαύσεις, αυτό οφείλεται αποκλειστικά στους λογοτέχνες-διανοούμενους και τους καλλιτέχνες. Επομένως, δεν αντιμετώπισα ποτέ καμιά δυσκολία προκειμένου να συναντήσω και να φωτογραφίσω έναν από αυτούς τους σημαντικούς, σε ελληνικό ή διεθνές επίπεδο, ανθρώπους. Για να καταλάβετε ο Έντουαρντ Άλμπι, που θεωρείται πολύ δύσκολος άνθρωπος, μου ζήτησε ο ίδιος να τον φωτογραφίσω και ανταποκρίθηκα με μεγάλη χαρά. Από εκείνη μάλιστα την ημέρα, 14 χρόνια τώρα, μας συνδέει θερμή φιλιά. Το ίδιο έγινε και με έναν άλλο μεγάλο Αμερικανό συγγραφέα, τον Έντμουντ Γουάιτ. Και επειδή φαίνεται ότι τους φωτογραφίζω ωραίους, αυτή μου η ικανότητα ίσως να είναι και το δια βίου διαβατήριό μου για το πηγαινέλα στη διεθνή κοινωνία της Τέχνης! Μην ξεχνάτε πάντως ότι, λόγω των έργων μου, υπάρχω για πολλά χρόνια στο διεθνή χώρο και πως ζω μεγάλα διαστήματα στη Νέα Υόρκη, που είναι το κέντρο του κόσμου και το πέρασμα πολλών “μεγάλων”. Έτσι, λίγο πολύ οι ενδιαφερόμενοι με γνωρίζουν».

Τι είναι αυτό που κάνει μια φωτογραφία ξεχωριστή;

«Νομίζω πως υπάρχουν αρκετά είδη “ξεχωριστών” φωτογραφιών. Άλλη φωτογραφία εντυπωσιάζει τον άσχετο μικροαστό, άλλη τον άσχετο αστό και εντελώς άλλη το σχετικό με την Τέχνη και τη φωτογραφία. Αυτή που ξεχωρίζει στα μάτια του σχετικού με την Τέχνη ανθρώπου πρέπει να έχει καταρχάς πρωτότυπο θέμα και όχι κοινό και τετριμμένο, να μη δείχνει δηλαδή γυφτάκια, άστεγους, περιστέρια, μισογκρεμισμένα σπίτια κ.ά., που είναι ό,τι πιο εύκολο μπορεί κανείς να φωτογραφίσει. Αυτή η κατηγορία φωτογραφιών αφορά κυρίως το φωτορεπορτάζ. Η καλλιτεχνική φωτογραφία πρέπει να είναι έργο Τέχνης. Και αυτή δε γίνεται με ένα κλικ ενός φτηνού κινητού, αλλά με επίπονη εργασία, που απαιτεί πολλές δοκιμές και πολλές ώρες για να ολοκληρωθεί».

Καλλιτεχνική φωτογραφία

Η καλλιτεχνική φωτογραφία διδάσκεται; Ή μήπως αρκεί η γνώση της τεχνικής, που μπορεί να μεταδοθεί από έναν μάστορα του είδους;

«Η γνώση της τεχνικής είναι οπωσδήποτε απαραίτητη, αλλά δεν αρκεί για να γίνει καλλιτεχνική η φωτογραφία. Όπως σε όλα τα είδη της τέχνης, το “καλλιτεχνικό” είναι η ανεπανάληπτη συνεισφορά του καλλιτέχνη και είναι “προϊόν” της έμπνευσης, που δε διδάσκεται. Αντίθετα με τη λογοτεχνία, όπου κάτι τέτοιο είναι εύκολα αναγνωρίσιμο και σαφές, στη φωτογραφία σήμερα επικρατεί μεγάλη σύγχυση, κυρίως λόγω των τεχνολογικών εξελίξεων, όπου τα προγράμματα και οι αυτοματισμοί στις σύγχρονες ψηφιακές μηχανές κάνουν τα προϊόντα αδαών να φαίνονται στους αδαείς “καλλιτεχνικά”».

Η δουλειά σας για τον Καβάφη ήταν μια μοναδική φωτογραφική εικονογράφηση κάποιων ποιημάτων του μεγάλου Αλεξανδρινού. Η «American Library Association» το κατέταξε στα 10 ωραιότερα βιβλία του 2011. Πώς προέκυψε αυτή η ιδέα και ποιες δυσκολίες συναντήσατε;

«Ξεκίνησε ως παραγγελία από έναν εκδότη για μια μικρή, συλλεκτική έκδοση, αλλά στην πορεία έγινε αυτό το πολυσέλιδο βιβλίο, που πολλοί το χαρακτήρισαν “άθλο”, γιατί δεν είναι δα και τόσο εύκολο να σκηνοθετήσεις 70 φωτογραφίες για ισάριθμα ποιήματα και να καταφέρνεις να συνυπάρχουν στο ίδιο βιβλίο προσωπικότητες των γραμμάτων και των Τεχνών μαζί με μοντέλα και λαϊκά παιδιά. Όσον αφορά τους διάσημους που συμπεριλαμβάνονται στο βιβλίο, δεν είχα μαζί τους καμιά ουσιαστική δυσκολία, ήταν απόλαυση η συνεργασία μας και τη χαρήκαμε αμφότεροι. Με μερικούς άσχετους νέους είχα κάποιες δυσκολίες και κυρίως με τα επαγγελματίες μοντέλα, που δεν ήξεραν την ποίηση του Καβάφη και δεν ήθελαν, ή δε μπορούσαν, να την προσεγγίσουν».

«Πάντα γοητευτική η Λέσβος»

Κάθε φορά που έρχεστε στη Λέσβο δε παραλείπετε να φωτογραφίζετε το νησί που επιλέξατε ως τόπο της εξοχικής σας κατοικίας. Μετά από τόσα χρόνια σάς γοητεύει ακόμα;

«Με γοητεύει πολύ. Και αν μερικοί από τους κατοίκους της ήσαν αλτρουιστές, πολιτισμένοι, φιλόξενοι, δε ρύπαιναν τον τόπο με τα σκουπίδια τους και προστάτευαν τις ομορφιές του, το νησί θα ήταν περισσότερο διάσημο και επιθυμητό. Ίσως τότε ο κύριος Τσίπρας να είχε μάθει πως η Μυτιλήνη είναι η πρωτεύουσα της Λέσβου! Φωτογραφίζω τοπία του νησιού τουλάχιστον 28 χρόνια. Συχνά μάλιστα φωτογραφίζω το ίδιο θέμα ξανά και ξανά, ακόμα και μέσα στην ίδια χρονιά, γιατί σπάνια είμαι ικανοποιημένος από τη δουλειά μου. Έτσι μπορεί να έχω φωτογραφίσει το ίδιο τοπίο δεκάδες φορές και να συνεχίζω να το κάνω μέχρι να πετύχω τη φωτογραφία που θα μου αρέσει. Κι αυτό δε συμβαίνει μόνον τώρα, που οι ψηφιακές λήψεις δε στοιχίζουν τίποτα, αλλά και τότε που φωτογράφιζα με φιλμς και τα έξοδα ήταν πολύ μεγάλα. Το ίδιο συμβαίνει και με τη ζωγραφική μου. Μερικές φορές κάποιοι νομίζουν πως ξανακάνω τον ίδιο πίνακα από ευκολία ή από έλλειψη νέων ιδεών. Όμως στην πραγματικότητα δεν είναι ο ίδιος πίνακας, αλλά παραλλαγές του, ώσπου να γίνει εκείνος, ο τελευταίος, που θα με ικανοποιήσει. Πρέπει πάντως να σας πω ότι κι αυτή η ικανοποίηση καμιά φορά μπορεί να είναι πρόσκαιρη και μερικά χρόνια μετά να μη μου αρέσει αυτό που ζωγράφισα και να το ξαναφτιάξω πάλι απ’ την αρχή, να του προσθέτω καινούρια στοιχεία ή να του αφαιρέσω κάποια».

Τον τελευταίο χρόνο η Λέσβος έχει αποσπάσει την προσοχή και το ενδιαφέρον πολλών διασήμων καλλιτεχνών εξαιτίας του προσφυγικού. Το θεωρείτε σημαντικό;

«Ασφαλώς. Πρόκειται για μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για διαφήμιση του νησιού αλλά και για προβολή του τεράστιου προβλήματος που είναι το μεταναστευτικό-προσφυγικό. Αν πάντως ο Αϊ Γουέι Γουέι δημιουργήσει, όπως δήλωσε, και προσφέρει ένα μνημείο στη Λέσβο και οι αρχές το δεχτούν, αυτό θα είναι πραγματικά πολύ σπουδαίο. Να είσαστε σίγουρος πως τότε θα δούμε, και θα γελάσουμε, με τις αντιδράσεις των άσχετων που δεν έχουν ιδέα για τη σύγχρονη Τέχνη και προπαντός για τη δουλειά του μεγάλου αυτού καλλιτέχνη».

Το χρηματιστήριο της Τέχνης

Έργα ζωγραφικής, γλυπτικής και φωτογραφίες σας πουλιούνται σε Ελλάδα και εξωτερικό σε πολύ υψηλές τιμές. Τι είναι αυτό που διαμορφώνει την τιμή ενός έργου τέχνης; Υπάρχουν υπερτιμημένοι καλλιτέχνες; Στην Ελλάδα αυτά τα χρόνια της κρίσης πώς κινείται η αγορά;

«Αντιλαμβάνεσθε πως, όταν οι άνθρωποι δεν έχουν να φάνε, δε θα αγοράζουν έργα Τέχνης. Αντιθέτως, θα προσπαθούν να τα πουλήσουν και αυτό θα έχει μεγάλο αντίκτυπο στην αγορά. Δυστυχώς, οι πρώτοι που επλήγησαν από την κρίση, που δημιουργήθηκε από μερικούς ξεδιάντροπους, εγκληματίες πολιτικούς, είναι οι καλλιτέχνες. Οι τιμές των έργων Τέχνης διαμορφώνονται ανάλογα με τη ζήτησή τους. Όταν η ζήτηση πέσει, τότε πέφτουν και οι τιμές. Στις δημοπρασίες η επιθυμία κάποιων να αποκτήσουν ένα σπάνιο έργο μερικές φορές ανεβάζει την τιμή του στα ύψη, χωρίς αυτή να ανταποκρίνεται πάντοτε και στην πραγματικότητα. Και αυτό το αντιλαμβάνονται οι συλλέκτες όταν στο μέλλον βρεθούν σε δύσκολη θέση και θελήσουν επειγόντως να το πουλήσουν. Είχα κάποτε εκφράσει δημόσια την απορία μου για έναν Έλληνα που αγόρασε έναν Γύζη σε αστρονομική τιμή. Ε, όταν με την κρίση ο άνθρωπος χρεοκόπησε, δε μπόρεσε να εισπράξει ούτε το 1/10 των χρημάτων που είχε ξοδέψει».

Σας έχουν χαρακτηρίσει ως έναν από τους πιο εμβληματικούς εκπροσώπους του σουρεαλισμού στη ζωγραφική. Τι είναι ο υπερρεαλισμός για σας; Πόσο σουρεαλιστής είσαστε στην προσωπική σας ζωή;

«Προσέξτε, δεν ξυπνάω το πρωί σκεπτόμενος με ποια σουρεαλιστική ή μετασουρεαλιστική πράξη θ’ αρχίσω τη μέρα μου. Εκφράζομαι αυθόρμητα ως άνθρωπος και ως καλλιτέχνης και η ζωή μου δεν είναι ανεξάρτητη από τη δουλειά μου. Τη ζωή μου την κυβέρνησε και την κυβερνάει σε μεγάλο βαθμό η επιθυμία για δημιουργία και το όνειρο, γι’ αυτό δεν κατάφερε ποτέ να γίνει κανονική. Αν αυτό θα μπορούσε να τη χαρακτηρίσει και σουρεαλιστική, το αφήνω σε άλλους να το κρίνουν...».

Ποιοι είναι οι προσωπικοί σας μύθοι στο χώρο της τέχνης;

«Ο ρεαλισμός της φαντασίας είναι ο ανυποχώρητος προσωπικός μου μύθος, τόσο στη ζωγραφική όσο και στη φωτογραφία».

Το μακρύ ταξίδι στην Τέχνη

Έχετε συμπληρώσει 50 χρόνια θητείας στην τέχνη, ξεκινώντας ως αυτοδίδακτος και εξελισσόμενος ως ένας από τους πιο γνωστούς Έλληνες καλλιτέχνες στην Ευρώπη και στην Αμερική. Τι σας έδωσε αυτό το ταξίδι στην τέχνη;

«Χαρά και δύναμη για να συνεχίζω να ζω και να ξεπερνάω τις δυσκολίες της ζωής. Δυσκολίες που τις περισσότερες φορές τις δημιουργούν οι ίδιοι οι συνάνθρωποί μας. Στην Ελλάδα, όπου η πίτα είναι μικρή, οι σκύλοι είναι περισσότερο εξαγριωμένοι. Ο φθόνος του αποτυχημένου και του ασήμαντου είναι πανταχού παρών, δεν ξέρεις πότε θα σε αιφνιδιάσει και πρέπει να είσαι πάντοτε έτοιμος να τον αποκρούσεις. Γι’ αυτό και ηρεμώ όταν βρίσκομαι εκτός Ελλάδος, γιατί σε κανέναν από αυτούς που συναναστρέφομαι δε λείπει τίποτα και δεν έχει τίποτα να ζηλέψει.

Χώρα χωρίς ελπίδα

Ζώντας μεταξύ Μυτιλήνης, Αθήνας και εξωτερικού, πώς βλέπετε τη χώρα αυτά τα χρόνια της κρίσης; Τι νομίζετε ότι φταίει και οδηγήθηκαν τα πράγματα σε αυτήν την πολυδιάστατη χρεοκοπία; Υπάρχει δίοδος ελπίδας;

«Καταρχάς, υπάρχει έλλειψη εμπνευσμένων, ταλαντούχων και τίμιων πολιτικών, αλλά φταίνε και οι ψηφοφόροι που στην πλειοψηφία τους δεν ξέρουν ποιον και γιατί ψηφίζουν. Δεν ψηφίζουν για το καλό του τόπου και των συνανθρώπων τους, αλλά ψηφίζουν αυτόν που τους υποσχέθηκε ότι θα τους διορίσει για να κάθονται και να εισπράττουν υψηλούς μισθούς χωρίς να δουλεύουν. Ψηφίζουν αυτόν που λέει τα περισσότερα ψέματα και υπόσχεται πράγματα που δε θα μπορέσει ποτέ να τους δώσει. Η πλειοψηφία των ψηφοφόρων, ιδίως των σημερινών νέων ανέργων, είναι χαβαλετζήδες, απόδειξη η εκλογή Λεβέντη, κακομαθημένοι τεμπέληδες, ανεύθυνοι, αδιάφοροι και τόσο αμόρφωτοι, που κανονικά δε θα έπρεπε να ψηφίζουν. Παρακολουθούν δε με πλήρη αναισθησία την καταστροφή της χώρας, που οφείλεται στην πιο ανίκανη και πιο παλαβή κυβέρνηση που έχει περάσει ποτέ, με σημαιοφόρο τον απερίγραπτο Βαρουφάκη, και είναι, τάχα μου, αριστερή, λαϊκή, την ώρα που το μισό υπουργικό συμβούλιο αποτελείται από εκατομμυριούχους και μάλιστα φοροφυγάδες! Δυστυχώς, οι περισσότεροι από τους ψηφοφόρους έχουν ένα χωράφι και δύο κότες για να ζήσουν και αδιαφορούν αν όλοι οι άλλοι καταστρέφονται, επειδή εκείνοι ψήφισαν τους πλέον ακατάλληλους. Όχι, δε βλέπω καμιά ελπίδα και, για να επανέλθω στους πολιτικούς, δε βλέπω κανέναν, από καμιά παράταξη, ικανό να αναλάβει τη χώρα, είναι όλοι κατώτεροι των περιστάσεων. Είμαι απελπισμένος και, όπως οι περισσότεροι από τους ανθρώπους που γνωρίζω, δε μπορούμε να κάνουμε τίποτα, γιατί είμαστε η μειοψηφία. Έχω ακούσει ψηφοφόρους να λένε ότι ψηφίζουν τον τάδε, γιατί είναι όμορφος, ή δεν ψηφίζουν το δείνα, γιατί είναι χοντρός. Έτσι λοιπόν ο τρομακτικός όχλος ψηφίζει και αποφασίζει για τη χώρα και τη μοίρα της!».